Na akademiach sztuk pięknych uczy się obecnie ok. 10 tys. studentów. Szanse na pracę w zawodzie ma ok. 2 proc. z nich. Co w takim razie decyduje o tym, że artysta w Polsce odnosi sukces?

Większość artystów w Polsce przechodzi podobną ścieżkę w drodze do sukcesu. Można nawet powiedzieć, że nad Wisłą wykrystalizował się już pewien model kariery artystycznej. Jeśli go dobrze poznamy i zrozumiemy, to łatwiej nam będzie zbudować kolekcję polskiej sztuki współczesnej i to taką, która nie tylko wzbogaci nasze wnętrze, ale i portfel.

Konkursy – trampolina do sukcesu

Naturalnym, pierwszym krokiem w karierze artysty są konkursy. W Polsce jej ich wiele, a większość z nich przeznaczona jest dla osób do 35 roku życia, czy studentów. To świetne miejsce do zaprezentowania swojej twórczości poza murami rodzimej uczelni. Wygrana wiąże się zwykle z nagrodą pieniężną, stypendium oraz prestiżem. Do najważniejszych wydarzeń tego typu zaliczyć można: Artystyczną Podróż Hestii, Konkurs Malarski im. Eugeniusza Gepperta, Spojrzenia oraz  Biennale Artystyczne „Bielska Jesień”. To w trakcie tych konkursów debiutują przyszłe gwiazdy. Wśród nich można wymienić tak uznane osoby jak Wilhelm Sasnal, czy Przemysław Kwiek, ale także wielu młodszych i uznanych artystów takich jak Paweł Matyszewski, Ewa Juszkiewicz, Cezary Poniatowski, czy Tomasz Baran.

Warto również śledzić przebieg poszczególnych edycji Strabag Art Award, Ogólnopolskiego Przeglądu Malarstwa Młodych „Promocje”, czy Międzynarodowego Konkursu Malarskiego Modessqe. Sukces w jednym z nich może stanowić jeden z pierwszych stopni w karierze. Ważną rolą w Polsce odgrywają także wszelkiego rodzaju rankingi, wśród których najważniejszy jest publikowany od 2008 r. Kompas Młodej Sztuki. W ostatnich jego edycjach czołowe miejsca zajmowali: Radek Szlaga, Ewa Juszkiewicz, Basia Bańda, Wojciech Bąkowski, czy Jakub Julian Ziółkowski. Nagrodą honorujących już uznanych artystów są z kolei Paszporty Polityki, które co roku przyznawane są w kategorii sztuki wizualne.

Galeria – profesjonalna promocja

Artysta nie może jednocześnie tworzyć wyjątkowych prac i zajmować się ich promocją. Najkorzystniejszym rozwiązaniem dla niego jest w związku z tym reprezentowanie przez uznaną, profesjonalną galerię sztuki współczesnej. Nie należy jej mylić z lokalnymi galeriami, zajmującymi się wyłącznie sprzedażą prac. Rolą takiej instytucji jest kompleksowe wsparcie w artystycznym rozwoju: organizacja wystaw indywidualnych, promocja i pomoc w udziale w wystawach zbiorowych, udostępnianie prac, publikowanie katalogów, czy prezentowanie artysty na targach sztuki.

Polska nie ma długiej tradycji działalności nowoczesnych galerii. Na dzień dzisiejszy można mówić o istnieniu około 35 tego typu instytucji, z których zdecydowana większość mieści się w Warszawie. Są to m.in.: Fundacja Galerii Foksal, Raster, Leto, Le Guern, Lokal_30, Galeria Dawid Radziszewski, Stereo, Starter, Propaganda, BWA Warszawa. Do najważniejszych galerii znajdujących się w innych miastach zaliczyć należy m.in. krakowskie galerie Zderzak i Starmach oraz poznańskie Piekary.

Targi – okno na świat

Związek z uznaną galerią może pomóc artyście także w promocji swojej twórczości za granicą. Najlepszym miejscem do tego są międzynarodowe i prestiżowe targi sztuki. Do najstarszych i najważniejszych należą Art Basel w Bazylei, Frieze w Londynie czy The Armory Show w Nowym Jorku. Do tej listy dodać należy także młodsze, lecz równie prężnie działające, targi w Hong Kongu, Miami, Rotterdamie czy Madrycie oraz dziesiątki pomniejszych imprez, regularnie zyskujących na znaczeniu. Według autorów Tefaf Art Market Report, 40 proc. dzieł sztuki sprzedanych w 2014 r. znalazło nabywców właśnie podczas międzynarodowych targów.

Kolekcje – prestiż dla wybranych 

W Polsce powstały już bardzo prestiżowe kolekcje firmowe i prywatne. Wśród nich wymienić należy te należące do Fundacji Sztuki ING, Art Stations Foundation Grażyny Kulczyk czy Michała Borowika. Są to jednak wyjątki. Regułą wciąż pozostaje, że przeznaczeniem najwybitniejszych dzieł sztuki jest trafienie do kolekcji publicznej. Dlatego tak ważne jest sprawdzenie, w jakich kolekcjach znajdują się prace interesującego nas artysty. Jeśli wchodzą one w skład zbiorów muzealnych, centrów sztuki współczesnej, Narodowej Galerii Sztuki Zachęta lub na przykład jednego z lokalnych oddziałów galerii BWA – z pewnością mamy do czynienia z artystą uznanym i godnym naszego zaufania.

Jak to wygląda w praktyce?

Dobrym przykładem działania tego modelu jest Ewa Juszkiewicz, jedno z najbardziej gorących nazwisk na polskim rynku sztuki współczesnej. Pod koniec 2013 r. prace tej artystki, zależnie od formatu, kosztowały między 7 a 12 tysięcy złotych. Później miała miejsce seria sukcesów – Grand Prix w konkursie Bielska Jesień, pierwsze miejsce w Kompasie Młodej Sztuki i udział w publikacji 100 Painters of Tomorrow. Ewa Juszkiewicz miała również indywidualną wystawę w galerii Lokal 30, jej prace były prezentowane przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w ramach zbiorowej wystawy „Co widać. Polska sztuka dzisiaj”, a także sprzedawane na targach w Wiedniu, Turynie i Nowym Jorku. W efekcie dzieła artystki są obecnie wyceniane na 35 – 70 tysięcy złotych, a ich dostępność jest mocno ograniczona.

Podobną ścieżkę przeszedł Radek Szlaga. Zwycięstwo w Kompasie Młodej Sztuki (w 2012, na dwa lata przed Ewą Juszkiewicz), nominacja do Paszportów Polityki ,  głośna wystawa indywidualna Freedom Club w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski czy udział w festiwalu PERFORMA w Nowym Jorku przełożyły się w naturalny sposób na wzrost cen prac artysty. Prace Radka Szlagi w średnich formatach podrożały w ciągu ostatnich dwóch lat ponad dwukrotnie do poziomu powyżej 40 tysięcy złotych.

Przypadków, gdy sukces artystyczny wprost przekłada się na aspekty finansowe jest oczywiście więcej. Jako przykłady dobrze rozwijających się pod tym względem karier można podać takie nazwiska jak Paweł Matyszewski, Tomasz Baran czy Łukasz Stokłosa. Najtrudniejszym zadaniem jest wybór momentu zakupu prac, tak by uchwycić najbardziej dynamiczny etap w rozwoju kariery artysty. Nie ma tutaj jednej złotej reguły. To zadanie najlepiej powierzyć osobom, które łączą znajomość mechanizmów rządzących rynkiem sztuki i działającym na nim podmiotów z umiejętnością oceny jakości artystycznej wybranych prac, tak by z odpowiednim wyprzedzeniem doradzić ich zakup.